Haraldur Jonsson’s “Galaxy” greets the viewer with a dense star cluster of lamps, huddled together to give and receive warmth, a temporary community of designed commodities not yet sold, arbitrarily joined by function. Despite the clamour of incommensurable “styles” of lamp, upon closer examination a touching kind of family resemblance emerges, the lamps quietly arguing amongst themselves, as families do. While the switched on appliances exchange opinions about design principles, their darkened cousins dream of the offices, homes, and apartments they may someday inhabit. Someday, but not tonight, not in the still, electric night that Jonsson observes. Seen under plexiglass and separated from the viewer by a kind of virtual storefront, the possibility of ownership is deferred and held at bay. Some of the photographs in the group push this gambit further by including the reflective storefront glass, metal panes splitting the image in half, and locking the viewer out. Prodded via email about his lamp photographs, Jonsson confirms this tactic, and expands it: “I wanted to document them as light chapels, baroque temples of vanity but also as the temporally lost paradises of the closed light shop.” When viewed en masse these lamps threaten to drown the viewer in a tide of non-differentiation that is far from cozy, a paratactic plenitude of all styles ( . . . and . . . and . . . and . . . ) whose open-endedness leaks outwards and grows fuzzy as it recedes into the darkness at the back of these shops. Sidestepping the branded rationalism of Ikea or the aura of exclusivity proper to a dealer in antiques, Jonsson’s light shop teems with gloriously incompatible merchandise, and this dissonance is what makes the photographs so richly dense, and more than a little ridiculous: plastic wrapped lamp shades squatting above faux-Grecian urns recline next to sleekly phallic Art Nouveau trifles, basking under the glowing jellyfish of crystal chandeliers, beside would-be rustic columnar braziers, while amoeboid modernist art glass seems to swim beneath a dense foliage of electrified rococo candles. Jonsson’s reference to the baroque is telling: this overripe cornucopia of immaculate electrical commodities mirrors (ie. doubles and reverses) the shattered, fragmentary eloquence of Piranesi and Salvator Rosa’s penchant for artfully disintegrating classical bric-a-brac. If they pined for a lost golden age and registered their own historical absence from it by limning its decay, Jonsson locates such emotions squarely within a marketplace in which consumer choice promises the possibility of a customized regulation of the particulars of one’s designed environment, but remains haunted by the impossible superabundance of that marketplace as a totality. Choosing one lamp is no substitute for choosing ALL the lamps in the shop, and yet it is what we as consumers resign ourselves to, lest we succumb to the storefront’s interminable seductions. If, as Kierkegaard tells us, “the moment of decision is the moment of madness”, Haraldur Jonsson’s “Galaxy” series suspends us at the the brink of such a madness, hovering in the moment of flickering consumer indecision, basking in the imagined community of objects.

Drew Daniels

Haraldur Jónsson (f. 1961) er mjög næmur á það sem hann kallar “landslag heyrnarinnar” og víxlverkun tungumáls og skynjunar. Í gjörningi í Þýskalandi árið 1989 sem nefndist Hallisch (umbreyting á gælunafni listamannsins í orð sem líkist heiti tungumáls, til dæmis “Deutsch”), gekk hann inn á dimmt svið og talaði íslensku. Líkami Haraldar var ósýnilegur bakvið bláa súlu ljóskastara sem varpaðist ofan á hendur hans. Þær fálmuðu um loftið til þess að reyna að draga fram það sem hann var að segja. Í fyrstu voru handahreyfingarnar hægar og reyndu að setja fram útskýringar en síðan jókst hraðinn og spennan. Þær báru smám saman röddina ofurliði og urðu að lokum gegnsær birtuhjúpur. Í blálokin rofnuðu öll rökræn tengsl milli handanna og raddarinnar og mikið misræmi myndaðist milli máttlausrar raddarinnar og ágengra handanna.

Þó nokkur verk listamannsins hafa fjallað um íslenska tungu. Til dæmis sýna Fontur (Þ) og Fontur (ð) (1996) þessa tvo íslensku stafi sem skírnarfonta gerða úr sama texefninu og gjarnan er notað í hljóðeinangruðum upptökuverum. Áhorfendur geta smeygt sér í huganum inn í báða fontana en trauðla hreyft sig þegar inn er komið. Eins og listamaðurinn orðaði það: “Íslenska orðið þjóð byrjar og endar á stöfum sem ekki eru til í neinu öðru tungumáli (nema færeysku).”[1]

Haraldur hefur áhuga á því sem hann kallar “hljóðmúra eða heyrnartakmörk íslenskumælandi fólks”. Um miðbik tíunda áratugarins varð Haraldur til þess, fyrstur íslenskra listamanna, að skapa verk sem fjallaði um tilraunir innflytjenda til að takast á við þessi heyrnartakmörk. Íslenskt málver (1996) samanstendur af tólf ljósmyndum af útlendingum að læra að bera fram íslensku í básum í málveri. Hljóðverkið Hreimur var gert fyrir Gallerí Hlust og snerist um uppspunna persónu leikna af finnskri konu sem ræðir hversu erfitt það hafi verið að hafa fæðst á Íslandi en hún hafi flutt til Finnlands á unga aldri og síðan aftur til baka. Hún hafi smám saman lært að tala íslensku en einlægt með finnskum hreim. Persónan veltir fyrir sér viðbrögðum íslenskumælandi fólks við hreimnum: “Þegar Íslendingar heyra hreiminn, þá verður maður óraunverulegur; þú ert alltaf innilokuð í hreimnum hérna á Íslandi.” Verkinu lýkur með tilboði á kynferðislegum nótum sem gefur til kynna löngun til þess að losna úr helsi hreimsins: “En það væri gaman að hittast og spjalla nánar saman.”

Haraldur kemur hljóðverkum oft fyrir á tilkomulitlum stöðum. Innsetningin Moment of Truth (2008) útvarpaði frösum sem innflytjendur skynja sem séríslenska. Frá brunarústum í miðborg Reykjavíkur, bannsvæði sem margir ganga framhjá, gaf hljóðverk Haraldar við og við frá sér klisjur sem eru límið í félagslegum samskiptum. Á göngu um stíg við Gróttu mátti heyra undarlegan harmagrát, hljóð sem var mitt á milli væls í vindi, gaggs í tófu eða snökts í barni. Hljóðverkið Útburður (2006) vísar til gamallrar vögguvísu sem á rætur að rekja til leikrits Jóhanns Sigurjónssonar, Fjalla-Eyvindur, frá 1911. Það vísar líka til dæmigerðs íslensks svars við umkvörtunarefnum annarra: “Hvaða útburðarvæl er þetta?” Eins og önnur verk Haraldar leikur þetta verk sér að fáorðu æðruleysinu sem kennt er við íslenska þjóðarsál og kallar fram litróf tilfinninga.

Verk Haraldar spanna allt frá teikningum og skúlptúrum til gjörninga, hljóðinnsetninga og ljósmynda. Þau kanna margbrotin tengslin milli tilfinninga, skynjunar og líkamans. Innsetningin Herbergi (2006) á sér stað í geymslurými og þaðan berst rödd sjö ára drengs sem les upp lista af tilfinningum í stafrófsröð. Þegar hlustað er tekur maður eftir tengslaleysinu á milli tilfinningar sem orðs og tilfinningar sem reynslu. Það eru engin tengsl milli tilfinninganna, sem sumar hverjar eru flóknar og tilheyra heimi fullorðinna, og sakleysislegrar raddarinnar sem mælir orðin fram, en flestum þeirra er barnið greinilega að kynnast í fyrsta sinn. Eins og mörg önnur verk Haraldar kannar Herbergi að hvaða marki tungumálið kemur á undan raunverulegri reynslu og mótar huglæg viðhorf.

Fyrir innsetninguna Glætan árið 2008 voru gluggar gallerísins klæddir álpappír. Byrgðir gluggarnir voru í Keflavík, samastað bandarísku herstöðvarinnar til ársins 2006,  og kallast á við bernskuminningu listamannsins um herstöðvarbyggingar þar sem starfsmenn bandaríska hersins reyndu að verjast miðnætursólinni á Íslandi. Göt á álpappírnum á gluggum gallerísins eru gægjugöt; þau líkjast einnig stjörnumerkjum eða punktum á herkorti. Endurkast af bílljósum utan við galleríið bregður flöktandi birtu á myrkvað rýmið. Innsetningin kallaði fram fortíð bæjarins sem viðkomustaðar milli Bandaríkjanna og Evrópu, en var líka lítið herbergi fullt af krumpuðum pappír. Pappírinn er í stærðinni A1 og er mattur og hálfgegnsær, eins og pappír sem notaður er í teikningum arkitekta. Innan úr hvítri krumpaðri hrúgunni berst rödd ungs barns sem er að telja upp að hundrað: ánægja hennar og stolt yfir að nefna hverja tölu gefur til kynna að hún sé nýbúin að læra að telja. Þetta er talnagleði sem hefur ekki enn verið njörvuð niður við peninga eða hlutföll eða tímann. Upptalning og endurtekning barnsraddarinnar sem telur glaðlega í sífellu eru í algjörri mótsögn við vitnisburð handa listamannsins sem krumpuðu aftur og aftur auðan hvítan flöt, hvítu sem kallar fram bæði yfirborð til að skrifa á og krumpaðan hvítan lit handklæða og sárabinda.

Krumpun sem merki um bæði tíma og yfirborð kemur líka fram í verkinu Krumpað myrkur sem var fyrst sýnt árið 2005. Krumpað myrkur er hrúga af krumpuðum svörtum pappír. Í sumum innsetningum ræður pappírinn ríkjum í rýminu; ekki sést í kringum hraukinn af krumpuðum svörtum pappír. Í öðrum innsetningum eru ekki nema 150 blöð og krumpaður pappírinn minnir á efni sem hefur bráðnað. Áþreifanleg margræðnin er Haraldi mikilvæg: að krumpa er hugarástand  og krumpaður pappírinn er sýnileg verksummerki um tilfinningar. Eins og listamaðurinn segir: “Þegar höndin grípur og krumpar eitthvað, þá myndast um leið afsteypa snertingarinnar við efnið”.

Sýnileiki þess sem byrgt er inni er iðulega til skoðunar hjá Haraldi, einkanlega í syrpunni Blindnur frá 2008 sem samanstendur af lófastórum leirmunum sem listamaðurinn formaði í höndum sér með lokuð augun. Hann mótar og setur ósjálfrátt merki sitt á leirinn án þess að hugsa um útlitið. Útkoman er nokkrir tugir leirmuna sem líta út eins og beinflísar eða úrelt verkfæri með íhvolfum flötum, dældum og framskotum sem gefa breytilegt hugarástand til kynna.

 Eva Heisler

Um sýningu Haraldar Jónssonar í Skaftfelli

Eilífðin hefur löngum auglýst sjálfa sig með myndmálinu. Og frá því spekingar byrjuðu að tala hefur þeim verið tíðrætt um löngun manneskjunnar til að skilja eitthvað eftir á jörðinni eftir hennar dag. Minnisvarða. Fjársjóð sem hún felur gjarnan blaðlaust kortalaust ofan í jörðu. Og litríkan ættboga. Nú, þrælar, faróar og verkstjórar mynduðust við að reisa píramída í Egyptalandi. Menningarverðmæti Íslands eru falin, og ekki falin, í grjóti, sem stundum er lánað úr landinu og skilað aftur. Í handritum, sóleyjum og fíflum og feitu bústnu ánamöðkunum sem gert hafa garða Þingholtanna fræga að ógleymdum risakóngulónum.

Eilífðin bankaði upp á vinnustofu Haraldar Jónssonar og raðaði sér upp í líki litríkra plastbala, eða skúringarfatna, og myndaði úr þeim myndarlega súlu sem gnæfir hátt í herberginu og krýnir sig með titlinum Pípa. Ekki þarf að snúa höfðinu til að skynja óravíddir nafngiftarinnar. Þá krumpaði hún sig saman, eilífðin, skrapp saman, hnipraði sig og lagðist hringandi sig einsog syfjaður hundur, í gólfið: Krumpað myrkur. Á meðan fiðrildin leggjast á gluggann í kalklituðum bókstöfum sem munu fá að veðrast undir áhrifum frá samlituðum vindinum og hverfa, einsog eilífðin, en ekki útum dyrnar, einsog gestir yfirleitt, heldur eitthvert sem mannsandinn veit ekki hvert.

Því Haraldur hleypur ekki á eftir henni með gulan eða rauðan eða bleikan eða grænan bláan háf á lofti.

Kristín Ómarsdóttir